Jermenski manastir Hagpat nalazi se u istoimenom selu na severu te zemlje, nedaleko od granice sa Gruzijom, na visoravni izbrazdanoj suvim klancima nekadašnjih rečnih tokova, i gleda direktno na manastir Sanahin o kojem smo nedavno pisali (a čiji naziv doslovno znači „ovaj je stari od onog“, što je, veruje se, referenca upravo na Hagpat).

Osnovala ga je kraljica Kosrovanuš, supruga kralja Ašota III, vladara iz dinastije Bagratida, najverovatnije daleke 976. godine; kraj desetog veka je takođe i doba podizanja Sanahina. Mesto iznad reke Debed na kojem je sazidan ne nalazi se na samom vrhu planinskog cirka već mu je pozicija negde na pola puta, da bi bio bolje sakriven od radoznalih očiju i zaštićeniji, ali i kao izraz monaške skromnosti.

Često zagrnut oblacima, okružen je brojnim selima i zaseocima, pored Hagpata u kojem je smešten, i po tome je sličan ostalim jermenskih svetinjama sa severa zemlje, koje se po tome bitno razlikuju od onih na jugu, gde su građene u izolovanim i pustim sredinama.

Najveća crkva je saborna po imenu Surb Nišan, čija je gradnja dovršena 991. godine od strane kralja Smbata II. Ona predstavlja biser jermenske sakralne arhitekture i karakteristični je primer njihove gradnje u desetom veku. Tu je i manja crkva po imenu Surb Grigor, posvećena jermenskom Svetom Grigoriju Prosvetitelju, koja je datira iz 1005. godine. Tik pored velike crkve se nalaze i dve kapele, jedna sazidana početkom trinaestog veka, a druga, veća, Kuća Hamazasp, 1257. godine.

1245. godine podignuta je zvonara kao samostalna građevina, a u istom stoleću građena su i neka druga zdanja poput odvojene, treće kapele koja nosi naziv Surb Astvacacin, zatim skriptorijuma (manastirske prostorije u kojoj su se tokom srednjeg veka pisali, prepisivali i čuvali rukopisi) i velike trpezarije koja je smeštena izvan manastirskog kruga.

Hagpat takođe čuva i veliki broj izvanrednih hačkara, kamenih ploča s uklesanim krstovima i drugim simbolima koje su karakteristične za jermensku hrišćansku umetnost i koje se obično klešu u bazaltnim stenama, mada se danas češće koriste mekane stene od vulkanskog tufa, nastale taloženjem sitnijeg vulkanoklastičnog materijala. Hagpatovi hačkari potiču iz perioda od jedanaestog do trinaestog veka; najpoznatiji se zove „Amenaprkič“ (Sve-Spasitelj) i stoji na svom mestu od 1273. godine.

Manastir je mnogo puta kroz istoriju stradao, ne uvek od strane neprijateljski nastrojenih ljudi. Recimo, 1130. delimično je stradao u zemljotresu i nije bio obnovljen u potpunosti narednih pet decenija; zemljotres ga je oštetio i 1988. godine. Mnogo puta je napadan od strane oružanih formacija kojima je hrišćanski (mada ne pravoslavni) jermenski narod bio trn u oku, ali uprkos svemu tome kompleks je uglavnom netaknut i maltene identičan izvornom.

Ovo remek-delo srednjovekovne verske arhitekture koje pleni svojim nestvarnim izgledom i položajem, sve je popularnija turistička atrakcije među Jermenima, skupa sa gorepomenutim Sanahinom. Od 1996. godine oba manastira se nalaze na Uneskovom spisku Svetske kulturne baštine.