Fenomen Deda Mraza je jedan je od retkih koji opstaje vekovima i koji je zahvatio ceo svet. Štaviše, iz godine u godinu ovaj fenomen, odnosno njegov glavni junak, dobroćudni sedobradi čikica Mraz postaje sve popularniji i prihvaćeniji čak i najudaljenijim zabitima belog sveta.
Ime i izgled ovog dekice variraju od kulture do kulture, ali se smatra da su za pojam današnjeg Deda Mraza najzaslužnija predhrišćanska verovanja germanskih i slovenskih naroda koja su, pokrštavanjem ovih naroda, kombinovana sa likom hrišćanskog Svetog Nikole.
Priča kaže da je za života bio veliki dobročinitelj koji je sve svoje bogatstvo i imanje razdelio siromašnima, a on sam je, vođen čudesnim glasom, krenuo da u narodu da širi veru, pravdu i milosrđe. Može se reći da je Sveti Nikola daleki predak današnjeg Deda Mraza. Prvi zapisi o ovom svetitelju, episkopu i dobročinitelju poreklom iz Male Azije, potiču iz 4. veka nove ere.
Sveti Nikola je, obučen u svoje biskupske crvene mantije, darovao decu, siromašne i bolesne. Iako je on poreklom iz današnje Turske (grad Mira, pokrajina Likija, IV vek), holandska priča povezuje ga sa Španijom iz koje je brodom dolazio do njihovih obala i domova.
Sveti Nikola je delio poklone na svoj dan (dan sv. Nikole) ali se vremenom približio i samom Božiću.
Foto: Pixabay.com
Godine 1969. Papa Pavle VI naredio je da se Sv. Nikola izbriše iz rimokatoličkog kalendara svetaca koje bi hrišćani trebalo slaviti, iako je kao svetac ostao.
U nemačkom folkloru pre preobraćanja na hrišćanstvo postojale su priče o bogu Odinu koji je svake godine za vreme zimskog solsticijuma održavao veliku lovačku zabavu sa drugim bogovima. Na taj dan deca bi obesila svoje čizme blizu dimnjaka a u njih su stavljali šargarepu i šećer za legendarnog Odinovog konja Sleipnira. Odin ih je za njihovu darežljivost nagrađivao slatkišima. Ova je tradicija preživela i povezala se Sv. Nikolom. Što se tiče izgleda Odin je prikazivan takođe kao bradati starac.
Kostim Deda Mraza
Sam kostim Deda Mraza ponajviše proizlazi i iz ruske tradicije koja ga prikazuje obučenog u crveni ili plavi kaput, krznene čizme, što je logično za jednu tako hladnu zemlju. Crvena boja njegovog kaputa je „prevagnula“ jer je povezana uz biskupski plašt Sv. Nikole. Tokom vremena Deda Mraz se menjao, u sebi zadržavajući atribute folklora raznih zemalja. Tako neki naučnici smatraju da su moderni atributi Deda Mraza proizašli iz atributa sibirskog šamana koji je za vreme zimskog festivala ulazio u kuće kroz dimnjake i ostavljao pečurke jarko crveno-bele boje, koje su ljudi kačili na ognjište (kamin), pečurke su povezane i sa irvasima koji su ih jeli, a sam šaman je mogao i da leti.
Crkvena istorija i folklor prikazuje ga na različite načine, takva prezentacija dedice koji donosi poklone spojila se sa britanskim likom „Father Christmas“ (koji je u ono vreme prikazan kao dobro uhranjeni čovek, obučen u dugi, zeleni kaput, a bio je povezan sa prazničnim slavljem.
On je bio spoj Sv. Nikole i figure duha Božića i stvorila lik Santa Clausa (sam naziv Santa Claus proizašao je iz krivog izgovora holandske reči Sinterklaas koja je nastala spajanjem reči Sint Nicolaas).
Božić Bata
Za razliku od zapadnog sveta koji je Svetog Nikolu zamenio Deda Mrazom, pravoslavni narodi, a naročito Srbi, nastavili su da ovog svetitelja proslavljaju kao jednog od najvećih svetaca i potpuno odvojeno od novogodišnjih praznika. Veruje se da je srpski Božić Bata nastao u 19. veku. On je, prema predanju, dobroj deci na Božićno jutro donosio poklone, a iz tog perioda je sve do danas ostala sačuvana božićna pesmica: “Ide Božić bata, nosi kitu zlata, da pozlati vrata, i oboja poboja, i svu kuću do krova”. Božić Batu bi najčešće igrao najstariji član porodice koji bi se maskirao i u kuću dolazio u rano jutro kucajući i pevajući i, naravno, donoseći deci poklone. U kasnijim godinama, Božić Bata, u Srbiji inicijalno obučen u kožni gunj i šubaru, postepeno je počeo da dobija zapadnjački izgled pod uticajem austrougarske ilustrovane štampe. Preko svojih severnih suseda Srbi su upoznali i lik Deda Mraza. Vremenom, tako su negde počeli da se pojavljuju i Božić Bata i Deda Mraz, jedan za Božić, drugi za Novu godinu.
Najzad, tu je lik i mitske ličnosti iz ruske paganske tradicije. U pitanju je opaki Starac Mraz (odatle mu kod nas dolazi ime Deda Mraz) koji je otimao (kasnije zločestu) decu i odnosio ih daleko u šume severa gde ih je vezivao za drveće… Kasnije se Starac Mraz „prodobrio“ pa je počeo da nagrađuje / daruje dobru decu a onu zločestu je prestao da kažnjava. Tako se likom i karakterom postepeno približio Santa Clausu i sv. Nikoli.
Nadalje, engleske i holandske verzije ovog likasu se dodatno zbližile u tzv. „Novom svetu“ gde je ova legenda i doživela globalnu ekspanziju. Sinterklas je amerikanizovan u Santa Clausa i prikazan kao holandski mornar u dugom zelenom kaputu sa lulom.
Foto: Burst
Američki karikaturista Tomas Nast oslikao je Deda Mraza u ilustraciji iz 1863. godine, za izdanje novina Harpers vikli. To je ujedno i prvi prikaz današnjeg izgleda Deda Mraza.
Savremena priča o Dedu Mrazu nastala je nakon publikacije pesme „A Visit From St. Nicholas“ (poznatiju kao „The Night Before Christmas“), u kojoj se prvi put spominju njegovi irvasi (Rudolph, Dasher, Dancer, Prancer, Viken, Comet, Cupid, Donder i Blitzen) koji vuku sanke noć uoči Božića. Boje njegovog kostima su se menjale, dok crvena najzad nije postala globalno opšteprihvaćena nakon što se takav pojavio u na božićnoj čestitki i u dečjoj knjizi L. Frenk Bauma „Život i avanture Deda Mraza“, 1902. godine.
Prikaz dekice „zacementiran“ je slikom Haddona Sundbloma za jedno gazirano bezalkoholno piće.
SVI GA SVOJATAJU, ali on "živi" u Laponiji
Postoje mnoge priče i legende o odakle je Deda Mraz. Svaka nordijska zemlja tvrdi da se postojbina Deda Mraza nalazi unutar njenih granica:
Norvežani su uvereni da Deda Mraz „živi“ u mestu Drobak. U Danskoj se govori da Deda Mraz živi na Grenlandu. U Rusiji je zvanični dom Deda Mraza u mestu Veliki Ustjug. Kanadska Pošta, pak, tvrdi da se adresa Deda Mraza nalazi unutar teritorije koja je njena nadležnost, sa kućom čiji je poštanski kod -{H0H 0H0}-. Amerikanci su otišli najdalje pa su jednom svom gradu na Aljasci nadenuli zvanično ime Nort Pol čime su potvrdili „znanu“ činjenicu da Deda Mraz živi na Severnom polu. Tako je i ovaj grad postao turistička atrakcija poznata kao „Deda Mrazova kuća“. Pošta SAD-a koristi poštanski broj ovog grada 99705 kao svoj promotivni poštanski broj za Deda Mraza.
Međutim, globalno najprihvaćenija je teorija da on živi u Laponiji, pokrajini na severu Finske.
