Manastir Svetih vrača Kozme i Damjana, nalazi se u mestu Zočište, 5 klilometara jugoistočno od Orahovca i par kilometara jugoistočno od Velike Hoče.

Selo i manastir su dobili ime po izvoru lekovite vode za oči.

Manastir Svetih Vrača Kuzmana i Damjana pripada Eparhiji raško-prizrenskoj Srpske pravoslavne crkve i evidentirano je nepokretno kulturno dobro.

Zočište monastery, Kosovo, was first mentioned in 1327, although the church was from the 13th c. During a 14th c battle some of the stones were used to build a mosque. The Kosovo war in 1999 left the monastery in ruins, but it was reconstructed using remaining fragments #MAWC pic.twitter.com/pdBBcLl9Ql

— Dr Charlotte Liebelt (@HaveloktheDutch) 01. октобар 2020.

Manastir je sagrađen u 14. veku, u vreme vladavine Nemanjića, na ostacima stare vizantijske svetinje, ali je njegov ktitor nepoznat. U poslednjim istraživanjima, na mestu današnjeg hrama su pronađeni ranohrišćanski nadgrobni spomenici iz 4. veka, kao i keramika iz 3. i 4. veka. Prvi pisani pomen manastira je u darovnoj povelje Stefana Dečanskog iz 1327. godine. Najstarije očuvane freske u crkvi, koja potiče iz perioda osnivanja, su iz 14. veka. Manastir je posedovao minej iz 15. veka, koji se čuvao Narodnoj bibliotici , uništenoj 6. aprila 1941. godine, prilikom bombardovanja.

U septembru 1999. godine Crkvu Sv. Vrača Besrebrenika Kuzmana i Damjana, nakon dolaska nemačkih snaga KFOR, pripadnici OVK su minirali, a prilikom eksplozije uništene su mnoge vredne freske, ikone i drugi predmeti, kao i srpsko groblje i okolne kuće meštana.

Zociste Monastery #KiM Orahovac Medieval Serb.Nemanjic Dyn.
Church (Holy Cosmas and Damian) 12thC monumental style of painting
Rare collection of icons, books
Completely destroyed by #Albanian extrem. #literallyjustemergedfromthewoods & #German KFOR@MDDfestival#Balternativa pic.twitter.com/XDODlxeUxp

— Руски Др Црни `иљадудвеста44 🇷🇺🕵️‍♀️💤 (@RuskiCrni) 11. јун 2019.

Monasi su evakuisani u poslednjem trenutku, piše Wikipedia.

Crkva je obnovljena u oktobru 2004. godine. Za izgradnju je korišćen kamen stare crkve i nova je skoro identična porušenoj. Sada su crkva i posed u specijalnoj zaštićenoj zoni, ograđenoj bodljikavom žicom, koju je postavio Kfor. U manastiru se nalaze mošti svetitelja Kozme i Damjana.

Čudotvorna ikona Svetih Kozme i Damjana u Manastiru Zočište koja je preživela miniranje manastira 1999. godine od strane šiptarskih terorista
Srpsko stanovništvo Zočišta i manastir Svetih Vrača,septembra 1999. godine, doživjeli su strašan pogrom albanskih terorista,manastirski pic.twitter.com/oTsnOMgBzX

— Милош Дедић (@MilosDedic2) 14. новембар 2021.

Kako u Zočištu nema više Srba, manastir najčešće posećuju meštani okolne Velike Hoče i Orahovca i stranci, a prema moštima svetitelja poštovanje gaje i lokalni, ali i Albanci iz drugih krajeva, zbog verovanja u isceljenje bolesti, a neki od njih i zbog griže savesti posle učestvovanja u rušenju manastira.

Kako isceliteljskih moći ovog manastira u koje ljudi veruju, kako je pisao Sputnjik, mole i kosovski Albanci.

- Dođu bolesni ili dovedu dete. Albanci neretko traže i da im se pročita molitva, ali to nije moguće, jer nisu kršteni, uglavnom su muslimani. Ako insistiraju da se čita, gledamo da izađemo u susret, čitamo psaltire, dok leže ispod moštiju Svetih Kozme i Damjana. Verujete, ne znam skoro ni jednog da se nije iscelio - rekao je ranije otac Stefan, iguman manastira Zoćište.

#Zociste manastir sv Vraca Kozme i Damjana #Metohija pic.twitter.com/2UaIm9Pi6v

— Marko Lazarevic (@MareRedStar) 11. октобар 2020.

Otac Stefan istakao je tom prilikom da Albanci ovu svetinju poštuju kao mesto isceljenja, jednako kao pravoslavni:

- Dolaze domaći, kosovski Albanci, to je ovde tradicija ko zna koliko, nigde nije zapisano, ali čim dolaze kroz ceo 20. vek, verovatno su dolazili i ranije, u devetnaestom sigurno. Dolaze po potrebi, kada boluju od onih bolesti koje lekari ne mogu da izleče tradicionalnom medicinom. Inače, svi kod nas dolaze kad su zemaljski lekari nemoćni - rekao je on ranije.