Petar I Karađorđević je bio kralj Srbije, od 1903. do 1918. i kralj Srba, Hrvata i Slovenaca od 1918. do 1921. godine, a preminuo je pre tačno 100 godina, na današnji datum.

DETINJSTO, OBRAZOVANJE I DOLAZAK NA VLAST

Petar je sa porodicom živeo u inostranstvu. Borio se u francuskoj vojsci u Francusko-pruskom ratu. Pridružio se kao dobrovoljac pod pseudonimom Petar Mrkonjić u Bosanskohercegovačkom ustanku protiv Osmanskog carstva.

Oženio se 1883. godine crnogorskom princezom Zorkom, kćerkom kneza Nikole. Sa njom je imao petoro dece, uključujući i naslednika Aleksandra. Nakon smrti oca 1885, Petar je postao glava dinastije Karađorđević.

Posle Majskog prevrata i ubistva kralja Aleksandra Obrenovića 1903, izabran je za kralja Srbije. Kao kralj zalagao se za ustavno uređenje zemlje i bio je poznat po svojoj liberalnoj politici.

Kralj Petar je bio vrhovni komandant srpske vojske u Balkanskim ratovima. Zbog starosti je 24. juna 1914. preneo kraljevska ovlašćenja na svog sina, prestolonaslednika Aleksandra. U Prvom svetskom ratu povlačio se sa vojskom preko Albanije.

Pošto je bio kralj Srbije tokom perioda velikih srpskih vojnih uspeha, u srpskom narodu ostao je zapamćen kao kralj Petar Oslobodilac (takođe poznat i kao Stari kralj).

Stvaranjem Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. postao je kralj Srba, Hrvata i Slovenaca, što je ostao do svoje smrti 16. avgusta 1921.

Mladost

Rođen je kao peto dete kneza Aleksandra i kneginje Perside (iz čuvene porodice Nenadovići) iz Brankovine na Petrovdan, 29. juna/11. jula 1844. godine. Njegov prvi vaspitač bio je Čeh, dr Vilem Gabler, tokom 1852–1854. godine. Osnovnu školu i Gimnaziju beogradsku je završio u Beogradu.

Pošto je Svetoandrejska skupština 1858. godine, zbacila sa prestola kneza Aleksandra, on je napustio Srbiju. Mladi Petar je dalje školovanje nastavio u zavodu Venel-Olivije u Ženevi. Po završenom školovanju septembra 1861, Knežević Petar se upisuje u pariski Koledž Sen-Barb, a 1862. u čuvenu Vojnu Akademiju Sen-Sir koju završava 1864. godine.

U Parizu se bavio fotografijom i slikarstvom, i usavršavao svoje vojničko i političko obrazovanje. Ono mu je otvorilo vidike ideja političkog liberalizma, parlamentarizma i demokratije. Početkom 1868, Knežević Petar je u Beču štampao svoj prevod knjige engleskog političara i filozofa Džona Stjuarta Mila O slobodi sa svojim predgovorom, koji će kasnije postati njegov politički program.

Politički život

Posle ubistva kneza Mihaila u maju 1868, politički krugovi bliski dinastiji Obrenović priključili su novom srpskom Ustavu i odredbu kojom se porodici Karađorđević zabranjuje povratak u otadžbinu i oduzima sva imovina.

Petar se, 1870, pridružio Legiji stranaca francuske vojske i sa njom učestvovao u brojnim borbama zbog čega je odlikovan spomenicom rata od 1870. Godine 1875, radio je na organizovanju i aktivno učestvovao u bosansko-hercegovačkom ustanku pod pseudonimom Petar Mrkonjić da ne bi bio otkriven od strane Obrenovića. Nakon neuspele Topolske bune 1877, vodio je živu političku aktivnost.

U leto 1883. godine na Cetinju se oženio kneginjom Ljubicom-Zorkom, najstarijom kćerkom crnogorskog kneza Nikole. U tom braku rođeno je petoro dece: kćerke Jelena i Milena (umrla kao dete), i sinovi Đorđe (odrekao se prava nasledstva prestola 1909.), Aleksandar i Andrija (umro kao dete).

Posle kraćeg boravka u Parizu, porodica Karađorđević preselila se na Cetinje, gde je ostala sledećih deset godina. Zbog lošeg materijalnog položaja, knežević Petar prodao je kuću u Parizu 1894, i nastanio se sa porodicom u Ženevi.

Njegovi kontakti sa ljudima iz Srbije nikada nisu prestajali, pre svega sa Nikolom Pašićem, prvakom Radikalne stranke i sa Aleksom Žujovićem, takođe viđenim članom Radikalne stranke sa kojim je drugovao i u izbeglištvu u zapadnoj Srbiji i Bosni i tako je stvoreno prijateljstvo za sva vremena.

Tokom 1897, knežević Petar odlazi u Rusiju, i biva primljen kod cara Nikole II. Tri godine kasnije pokušao je da se sporazume sa kraljem Aleksandrom Obrenovićem o priznavanju kneževske titule i povraćaju oduzete imovine, ali bez uspeha.

Knežević Petar je još više pojačao svoju političku aktivnost za povratak u Srbiju. Godine 1901, nastojao je da stupi u bliže odnose sa Austrougarskom, nudeći joj svoj politički program.

KRALJ SRBIJE

U noći između 28. i 29. maja 1903. oficiri zaverenici ubili su kralja Aleksandra i kraljicu Dragu. Vojska je izvela državni udar, i proglasila kneževića Petra Karađorđevića za kralja Srbije, što je svojim izborom potvrdila Narodna Skupština 2. jun/15. juna. Posle 45 godina Karađorđevo potomstvo ponovo dolazi na čelo srpske države, čime počinje novi period u njenom razvoju. Krunisan je 21. septembra 1904. godine.

Od samog početka svoje vladavine, kralj Petar I suočio se sa ozbiljnim preprekama. Zemlja je bila rastrzana unutrašnjom političkom borbom, a Austrougarska, isprva naklonjena novom srpskom kralju, postala je ubrzo otvoreni neprijatelj Srbije, naročito posle krize izazvane aneksijom Bosne i Hercegovine 1908.

BALKANSKI RATOVI

„Mojim današnjim proglasom prisajedinjene su na osnovu zaključenih međunarodnih ugovora vaše zemlje Kraljevini Srbiji... Sve staranje moje biće upravljeno da svi vi bez razlike u veri i porekla budete u svakom pogledu zadovoljni, prosvećeni i zakriljeni pravdom i bezbednošću koje će vam jemčiti vladavina slobodne Srbije. Svi ćete biti pred zakonima i vlastima jednaki. Vera svačija, imanje i ličnost biće poštovani kao svetinja...

Prvi balkanski rat protiv Turske 1912, i Drugi — protiv Bugarske 1913. — okončani su trijumfom srpske vojske pod vrhovnom komandom kralja Petra I, i oslobađanjem Raške oblasti, Kosova, Metohije i Makedonije i njihovim pripajanjem Srbiji. Potpisao je i objavio Proklamaciju o prisajedinjenju 1913. 6. oktobra 1912.

Kralj Petar je potpisao naređenje o početku ratnih operacija u kafani Evropa, koju mu je na potpis po naređenju Radomira Putnika doneo Živojin Mišić. Tokom Kumanovske bitke kralj Petar I Karađorđević nalazio se u Vranju, odakle je pratio ratne operacije. On je takođe obilazio bolnice sa ranjenicima, Vrhovnu komandu, položaje trupa u blizini.

Usled stalnih i teških napora u Balkanskim ratovima, zdravstveno stanje kralja Petra I se pogoršala.

PRVI SVETSKI RAT

Crna ruka je predstavljala srž vojničke opozicije civilnoj vladi. Skrivajući se iza vojske ili opozicije, crnorukci su primorali kralja Petra I da raspusti vladu Nikole Pašića, iako je Narodna radikalna stranka imala većinu u Narodnoj skupštini. Tek nakon ruske intervencije i možda uz pomoć francuskog kapitala, kriza je rešena u Pašićevu korist, a kralj Petar je bio primoran da se povuče, navodno zbog bolesti, i 24. juna 1914. preneo kraljevska ovlašćenja na prestolonaslednika Aleksandra.[ Mesec dana kasnije, Austrougarska je objavila rat Srbiji, čime je započeo Prvi svetski rat. Vest o Prvom svetskom ratu dobija u Vranjskoj banji i odatle odlazi na front.[9] Posle pobeda na Ceru i Kolubari 1914, nakon ulaska Nemačke i Bugarske u rat 1915, srpska vojska bila je prinuđena na povlačenje i napuštanje zemlje.Albanska golgota ostavila je velikog traga na zdravlje ostarelog kralja. On je ipak doživeo da dočeka konačnu pobedu i oslobođenje Srbije, i stvaranje nove države nastale ujedinjenjem Srba, Hrvata i Slovenaca.

BOLEST I SMRT

Dobio je zapaljenje pluća 4. juna 1921, ali se oporavio kasnije tokom meseca. Zapaljenje se vratilo 12. avgusta uveče. Preminuo je 16. avgusta 1921, u 17:30 u Beogradu, a sahranjen je 22. avgusta u svojoj zadužbini na Oplencu.

Posle smrti, u znak trajne uspomene i zahvalnosti kralju Petru, Narodna skupština jednoglasno je usvojila rezoluciju da se kralju Petru da naziv Petar Veliki Oslobodilac.