Ispod veličanstvene freske Uspenja Presvete Bogorodice, koja je najlepša freska sveta iz 13. veka, na najnižoj zoni zapadnog zida naosa sopoćanske Crkve Svete Trojice, freske su ktitora i svetih ratnika. Dominira, naravno, kralj Uroš I, koji i podiže Sopoćane. Međutim, zid je slika i prilika Srbije tog vremena i "igre prestola", jer ga je Dragutin delimično prekrečio, što se i golim okom vidi, jer freske nemaju taj nestvarni kolorit i pokrete kao sve ostale. A sve to da bi sebe predstavio kao kralja, što se da videti i po dve trake koje on ima u kosi, a koje su bile prerogativ vladara. Ali potom je uradio nešto što je usitinu malo ko, posebno ne sa statusom kralja.

Kako je istorija tekla, zbori nam monah Zosim iz Sopoćana, koji se poziva na delo "Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih" arhiepiskopa Danila II, najumnijeg i najobrazovanijeg Srbina s kraja 13. i prve polovine 14. veka:

- Kralj Uroš i kraljica Jelena oženili su sina Dragutina princezom Katelinom, ćerkom ugarskog kralja Stefana V. U srednjem veku vladarski brakovi najčešće su sklapani kao mirovni ugovori, odnosno vojnopolitička savezništa. Tako je bilo i ovom prilikom. Pritom, Uroš je Dragutina učinio i "mladim kraljem", tj. prestolonaslednikom, i obećao, još za života svog, darovati mu svoj presto i učiniti ga kraljem sve srpske i pomorske zemlje, tj., verovatnije, dati mu na upravljanje deo srpskog kraljevstva.

S obzirom na to da Uroš nije ispunio obećanje, objašnjava monah Zosim, verovatno bojeći se preteranog stranog (ugarskog) uticaja u srpskoj kraljevini, Dragutin, podstaknut od dela srpske vlastele, a još više od tasta, uz pomoć ugarske vojske i stranih najamnika svrgao je oca s prestola i 1276. postao samodržavni kralj sve srpske i pomorske i podunavske i sremske zemlje. - Nakon šest godina, Dragutin u blizini grada Jeleča, pavši sa konja, slomi nogu, u čemu vidi božje znamenje i kaznu za greh prema ocu, pa mlađem bratu Milutinu te 1282. predaje kraljevski presto u Deževi - Rasu - kaže monah Zosim i dodaje da je Dragutin do kraja života zadržao titulu sremskog kralja, upravljajući severnim oblastima srpskog kraljevstva.

I posle pada s konja počine ova neobična priča.

- Ostatak života Dragutin provodi u iskrenom i svesrdnom pokajanju zbog greha prema ocu, kako veli arhiepiskop Danilo u svom životopisu - u bolu, stradanjima, suznim molitvama i svenoćnim bdenjima. Odbacio je carsku odeću i ukrase od zlata i dragog kamenja, a oblačio grube i sirotinjske haljine, poput monaha pustinjaka. Kraj svoga dvora, ali i gde god da je boravio, imao je na usamljenom i skrivenom mestu iskopan grob u zemlji, posut trnjem i kamenjem, kojim je zamenio udobnu kraljevsku postelju - priča otac Zosim i ističe da je "sveti kralj Dragutin ove podvige činio u tajnosti, ne dajući mesta sujeti i slavoljublju, a samo mali broj najbližih mu za to je znao, među njima i arhiepiskop Danilo".

Gradio je pritom, navodi monah Zosim, mnoge crkve i manastire.

- Davao je i neizmernu milostinju bolesnima i siromasima, koji su, čuvši za samilosno srce ovog velikog kralja, sa raznih strana dolazili k njemu u dvor u Debrcu, primajući uvek sve ono što im je bilo na potrebu, jer Dragutin beše otac sirotih i branitelj udovica, kako ga imenuje njegov životopisac arhiepiskop Danilo - priča monah Zosim i dodaje da je Dragutin pred kraj života primio monaški postrig i upokojio se 1316. kao prepodobni monah Teoktist, a sahranjen je u manastiru Đurđevi stupovi kraj Rasa, gde je bio drugi ktitor, nakon Stefana Nemanje.

NEMANJIĆI UNIKATI

Monah Zosim ističe i da Nemanjićki vladari, kao i njihove zadužbine, predstavljaju unikat u srednjovekovnoj Evropi. - Znali su, kao ljudi od krvi i mesa, i da pogreše, poput Dragutina, koji se ogrešio o oca, ali još više i da se unize pred Bogom i ljudima i prinesu iskreno pokajanje. Takva pobožnost, smirenost i bogoljubivost bila je izuzetna retkost i u ono vreme, kako u Vizantiji, tako i u zapadnim kraljevinama, a kamoli danas među savremenim vlastodršcima. I to je ono što njih, kao i njihove manastire, uzdiže iznad Istoka i Zapada. Otuda i ne čudi što su gotovo svi Nemanjićki vladari još u svome vremenu poštovani kao svetitelji, i među monaštvom i sveštenstvom, i u vernom narodu - navodi monah Zosim.

HRONOLOGIJA

- Kralj Uroš I vladao 1243-1276. - Dragutin kralj srpski 1276-1282, kralj Srema 1282-1316, od ugarske krune 1284. dobija Beograd, koji tad prvi put postaje srpski - Milutin kralj 1282-1321. - Sopoćane podigao Uroš I oko 1265.

Autor: