Darko Obradović: Da li je propast Zapada mit?

Godinama se govori o propasti Zapada, kolapsu Evropske unije, propasti dolara i rastu Istoka sa BRIKS-om na čelu. Sve se to iznosi u formi dobro proverenih i poznatih činjenica koje niko ne bi smeo da dovede u pitanje. Hajmo da pogledamo neke od osnovnih parametara u trenutku kada se u Srbiji ponovo aktuelizuje nametnuta i lažna dilema Evropska unija ili BRIKS, Zapad ili Istok. Sve što nam ostaje jeste da se oslonimo na podatke. Ovo treba činiti uvek kada nastupi sukob racionalnog, proverljivog, i činjeničnog u odnosu na emocije, propagandu, verbalnu akrobatiku i zanimljivu selektivnu ekonomsku interpretaciju. Kao parametre možemo uzeti obim ekonomije, međunarodne odnose, vojnu moć, tehnologiju i inovacije, i unutrašnju stabilnost.

Evropska unija predstavlja najveće jedinstveno tržište na svetu koje čini 27 država članica i 4 države koje nisu članice EU. Jedinstveno tržište garantuje kretanje roba, usluga, kapitala i ljudi slobodno bez tehničkih, legalnih i birokratskih barijera. Zahavljajući tome Evropska unija je druga ekonomija sveta sa BDP-om od 19,4 triliona dolara. Poređenja radi BDP NR Kine iznosi 18,7 triliona dolara. Suprotno svim signalima da evropska ekonomija posrće ona je ipak prestigla kineski BDP. Kina je po BDP-u prestigla EU jedino 2021.godine. Državni deficit na nivou EU je u ekvivalentu od 3,2%, Konsolidovani bruto javni dug u EU je 81% BDP-a, što je smanjenje u odnosu na vrhunac od 90% dostignut 2020. godine, tokom pandemije kovid-19. Grčka, Italija, Francuska, Španija i Belgija imaju najveći dug, pri čemu sve ove zemlje imaju odnos duga prema BDP-u iznad 100%. Luksemburg, Bugarska i Estonija imaju najniže odnose. Sa 340 miliona stanovnika Sjedinjene Američke Države su najveća destinacija za izvoz robe iz EU, dok je Kina najveće poreklo za uvoz robe. Vodeći trgovinski partneri EU za usluge su Sjedinjene Američke Države i Ujedinjeno Kraljevstvo. BDP SAD je u 2024.godini iznosio 29 triliona dolara. Porđenja radi BDP Ruske Federacije u 2024.godini iznosio je svega 2,1 triliona dolara. Dakle, skoro deset puta manje od Evropske unije, a čak skoro 15 puta manje od SAD. Kada dođemo na teren vojne potrošnje tu situacija stoji još nepovoljnije po BRIKS u odnosu na NATO članice. Prema podacima SIPRI-ja, vodećeg instituta u oblasti potrošnje za odbranu, troškovi za odbranu NATO članica u 2024.godini iznosili su 1,5 triliona američkih dolara što je jednako 55% globlane vojne potrošnje. Što je za 31% više nego 2015.godine. Kina kao drugorangirani globalni potrošač za potrebe odbrane izdvojila je procenjenih 314 milijardi dolara za 2024.godinu što je 7% više u odnosu na 2023. Rusija kao trećeplasirana na listi vojnih izdataka tokom 2024.godine izdovjila je 149 milijardi dolara. Od prvih 10 država ranigranih prema izdvajanju za odbranu njih sedam su američki saveznici prema podacima koje je objavio SIPRI. Dakle, radi se o državama koje pripadaju političkom Zapadu. Ukoliko bi poredili američko i kinesko izdvajanje za odbranu pronaćićemo podatak da SAD tri puta više izdvajaju sredstava nego NR Kina. U celu jednačinu treba uključiti okvir kooperativne bezbednosti koji se zasniva na standardizaciji vojne tehnologije čime se osigurava interoperabilnost između članica i partnera. U prevodu omogućava se da raznovrsne snage operišu besprekorno zajedno.

Dedolarizacija je posebno interesantno pitanje koje je dostiglo mitološke razmere. Kada je 2009.godine proglašen pohod na dedolarizaciju, od strane Putunia, deo dolara u svetskoj trgovini bio je oko 78%. Sada 2025.godine razbijen je mit o dedolarizaciji jer dolar predstavlja 89% svih medjunarodnih transkacija širom sveta. Euro je uključen sa 28,9% u međunarodnim razmenama dok renminbi čini 8,5%. Čak i kineske multinacionalne kompanije i izvoznici biraju dolar za globalne transakcije. Skoro 9 od 10 globalnih transakcija koriste američki dolar. Zašto je to tako? Razlog leži u nepostojanju alternative kvalitetu dolara kao valute, dubini tržišta i pravnoj sigurnosti skopčanoj sa finansijskom infrastrukturom. U globalnim plaćanjima (47%), deviznim rezervama (56%) i prometu trgovanja (89%), američki dolar pokazuje snagu bez premca u monetarnoj istoriji.

Koga Evropska unija ima nasuprot sebe u ovom geopolitičkom nadmetanju? Kineski razvoj je kolosalan za državu trećeg sveta i to niko ne može da ospori. Zašto se stalno govori samo o unutrašnjim evropskim podelama dok se strukturalne društvene, ekonomske, pa i bezbednosne pukotine ignorišu na račun Kine i Rusije. Naročito je zanimljiv rat Rusije koja je sve karte bacila na osvajanje 1,1% ukrajinske teritorije od 2022.godine. Stepen integracije, solidarnosti i poverenja prisutan je samo u Evropskoj uniji i NATO. Pogledajmo samo 8 multinacionalnih brigade duž istočnog evropskog krila i misiju “Baltički čuvar” i samo uporedimo sudbinu ruskih saveznika. Ni jedna članica BRIKS-a nikada ne bi pristala na tako duboku institucionalnu međuzavisnost koja vlada unutar Evropske unije. Dovoljno je pogledati sastav Evropske komisije, Evropskog parlamenta, zatim sistem odlučivanja Evropskog saveta, ali i NATO-a da bi se uočio sistem međudržavne jednakosti – odluke se donose konsenzusom. Po svojoj strukturi EU predstavlja veoma složen mehanizam koji kanališe interese 27 država sa svim njihovim razlikama. NATO kao najdugovečniji vojni savez preživeo je test vremena. SAD sa svim svojim unutrašnjim protivurečnostima odnele su pobedu u Hladnom ratu. Čitav niz društvenih potresa zapljusnuo je SAD tokom celog vremena trajanja konfrontacije sa SSSR-om. I pored svega toga još uvek se promoviše stabilnost od strane onih država koje su istorijski nestabilne. Prenapregnuti sistem društvene kontrole u Kini je jedina garancija opstanka takvog sistema. Potpuna kontrola populacije, ideja, društvenih inicijativa je sve što Kinu drži u prividnoj stabilnosti. Treba se podsetiti da je povod za zabranu nekadašnjeg Tvitera bila inicijativa jednog kineskog tinejdžera. Naime, on je pokrenuo incijativu da stanovnici jednog kineskog gradića počnu da koriste bicikle kao javno dobro koje bi nakon upotrebe ostalo na ulici u ispravnom stanju kako bi neko drugi mogao da se posluži. Ovo je bila inicijativa izvan Komunističke partije i pokrenula je velike debate koja je dovela do uspostavljanja tkz. Velikog vatrenog zida i kompletne eksterne i interne cenzure sadržaja. Rusija, još jedna istorijski nestabilna država, koja se u sto godina rušila iznutra. Zadnja desolucija bila je rezultat dolaska gubitničke vojske iz Afganistana i kompletan slom privrede. Isti scenario kao i tokom lenjinovog preuzimanja vlasti, gubitnička vojska se vratila kući. Na drugoj strani koju zastupnici BRIKS-a samtraju slabijom vlada pluralizam ideja, politika, višestranačje, oštre debate, Sloboda tržišta, sloboda medija pa čak i tolerancija da anti-evropski glasnogovornici ravnopravno učestvuju sa svojim idejama u političkom životu. Sve članice BRIKS-a uz neke izuzetke nemaju osnovnu toleranciju za javnu reč i slobodu govora. To sve posledično utiče na sposobnost tih društava za inovacijama. Rangiranje prema globalnom indeksu inovacija Kinu svrstava na 10.mesto, dok Rusija nije u prvih deset država zajedno sa ostalim članicama BRIKS-a. Dakle, razbijamo još jednu zabludu o tome da je Kina vodeća država u oblasti inovacija. Ova zabluda se može svrstati u kategoriju onih koje promovišu da je Kina većinski vlasnik američkog javnog duga. Dostupne činjenice upućuju da se nacionalni dug SAD sa svega 2% nalazi u rukama Kine, a to više govori o SAD nego o Kini.

Evropska unija je koncept političke organizacije koja nema svoju alternativu kada se pogleda stepen zajedničke solidarnosti koja u praksi funkcioniše. Dugoročni budžet EU za period 2021-2027, zajedno sa instrumentom za oporavak NextGenerationEU, iznosi 2 triliona u tekućim cenama. Ovaj paket bez presedana pomaže u saniranju ekonomske i socijalne štete prouzrokovane pandemijom koronavirusa i pomaže u tranziciji ka modernijoj i održivijoj Evropi. Usled svih ovih mehanizama Zapad je organizovan da amortizuje svaku globalnu krizu i ni jedna država Zapada se ne nalazi u kategoriji C koja označava države čijim se službenim podacima neveruje.

Autor: Darko Obradović